CÁI TÔI LÀ GÌ? CÁI TÔI “QUÁ LỚN” CÓ PHẢI LÚC NÀO CŨNG KHÔNG TỐT?

Con người từ khi sinh ra đã mang trong mình một cái tôi riêng, đại diện cho nhân cách, giá trị và đánh giá của bản thân. Cái tôi hình thành và lớn dần theo thời gian, qua biến đổi của môi trường, việc đề cái tôi “quá lớn” có thể dẫn bạn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng. Cùng tìm hiểu chi tiết cái tôi là gì và 5 cách hạ cái tôi trong công việc, cuộc sống. 

1. Giải thích các định nghĩa về cái tôi

1.1. Cái tôi là gì?

Có nhiều trường phái cho ra những khái niệm khác nhau về cái tôi. Dưới đây là 3 định nghĩa cơ bản theo 3 trường phái:

• Theo triết học: Cái tôi được hiểu là cái tôi ý thức hay đơn giản là tôi, bao gồm những đặc điểm khác biệt để phân biệt tôi với người khác.
• Theo phân tâm học: Cái tôi có thể hiểu là phần cốt lõi của tính cách, có sự liên quan đến thực tại và bị chi phối, ảnh hưởng trực tiếp bởi yếu tố xã hội. Nói cách khác, cái tôi chính là một miền của tâm thức. Cái tôi sẽ được xây dựng dần trong quá trình tiếp xúc với thế giới bên ngoài.
• Theo Phật giáo: Cái tôi được gọi là “ngã” và được lý giải dựa theo một thể tính trường tồn và không chịu sự tác động từ tụ tán hay sinh tử. Nó được hình thành từ hai thành phần chính là thân thể và tâm thức, đều là 2 thành tố có khả năng biến chuyển theo thời gian.

1.2. Cái tôi cao là gì?

Cái tôi cao là gì? Đây là trạng thái khi một người có lòng tự trọng và sự tự tin lớn, thường cho rằng quan điểm, suy nghĩ, khả năng của mình vượt trội hơn người khác. Người có cái tôi cao thường khó chấp nhận ý kiến trái chiều, và có xu hướng khăng khăng bảo vệ quan điểm của mình bất chấp những phản biện hay sự khác biệt từ người khác. Điều này có thể dẫn đến việc coi nhẹ hoặc phớt lờ cảm xúc và ý kiến của người xung quanh, gây ra mâu thuẫn trong các mối quan hệ cá nhân cũng như công việc.

1.3. Hạ cái tôi là gì?

Hạ cái tôi là quá trình giảm bớt sự kiêu ngạo, tự mãn và cảm giác tự tôn quá mức để trở nên khiêm tốn, cởi mở, dễ tiếp thu hơn. Việc hạ cái tôi không đồng nghĩa với việc đánh mất lòng tự trọng, mà là nhận thức được giới hạn của bản thân. Đồng thời, bạn biết tôn trọng ý kiến, cảm xúc và sẵn sàng học hỏi từ những người xung quanh. Đây là một kỹ năng sống quan trọng để xây dựng các mối quan hệ lành mạnh và phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ).

2. Quan niệm về cái tôi

Cái tôi có thể hình thành và lớn dần theo thời gian, tuy nhiên nó phát triển độc lập theo quá trình sống của con người. Một cách dễ hiểu hơn, có thể lấy ví dụ về cái tôi của một đứa trẻ và cái tôi của một người đã trưởng thành.

Khi còn bé, trẻ con thường khá vô tư về các vấn đề xảy ra xung quanh mình. Chúng gần như quên đi mọi thứ và trở lại trạng thái vui vẻ mặc dù trước đó có thể đã bị bố mẹ la mắng.

Tuy nhiên, đối với một người trưởng thành, mọi suy nghĩ, thái độ đều toát lên cái tôi của họ. Khi bị chạm vào cái tôi, chẳng hạn như bị sếp la mắng, người trưởng thành thường có thái độ tự ái hoặc cáu gắt với những lời nói của đối phương và thái độ này không chấm dứt tức thời mà có thể kéo dài về sau (tùy vào mức độ nghiêm trọng của vấn đề).

Trên thực tế, cái tôi có thể được áp dụng theo cả hai khía cạnh tích cực và tiêu cực. Ở góc độ tích cực, cái tôi sẽ giúp cá nhân trở nên tự tin, hãnh diện về giá trị, tài năng và phẩm giá của bản thân. Bạn khao khát được thể hiện bản thân, mong muốn được chinh phục thử thách để khẳng định năng lực của mình. Từ đó dần hình thành động lực để phấn đấu và phát triển hơn trong cuộc sống.

Mặt khác, trên phương diện tiêu cực, những người có cái tôi quá cao thường biến sự tự tin vốn có thành sự tự cao. Họ luôn muốn tự đề cao bản thân trong mọi vấn đề, luôn khẳng định rằng mình luôn đúng và khó chấp nhận mọi ý kiến trái chiều, có thể coi là coi thường người khác. Sự tự tin quá mức đôi khi sẽ dẫn đến nhiều bất lợi kể cả trong công việc cũng như các mối quan hệ của bạn.

3. Cái tôi quá lớn có phải lúc nào cũng xấu?

Cái tôi không hề xấu, tuy nhiên cái tôi quá lớn lại đem đến nhiều bất lợi trong cuộc sống của bạn. Như khái niệm cái tôi quá lớn là gì, đây là sự tự ái quá mức và những tưởng tượng, suy diễn không phù hợp như:

• Bạn luôn cho chính mình là trung tâm của vũ trụ hoặc mãi bị chìm đắm trong sự mặc cảm, tự ti về bản thân mà không thoát ra được.
• Khi bị cái tôi cản trở, bạn dường như không thể nhận định, phán đoán mọi thứ một cách khách quan được mà luôn bị chèn ép, bóp méo bởi những định kiến cá nhân. Điều này dẫn đến những hành vi ứng xử sai lệch.
• Bạn có thể bảo vệ ý kiến của mình một cách thái quá, gạt bỏ hết những quan điểm của người khác, hậu quả là nhiều xung đột diễn ra hơn và vấn đề cốt lõi thì không được giải quyết. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến bạn dần trở nên ích kỉ, đố kị, tự gò bó bản thân theo khuôn khổ chuẩn mực nào đó.

Để dễ hình dung, bạn có thể áp dụng nó trong một vài tình huống của cuộc sống. Chẳng hạn như trong hôn nhân, khi xảy ra cãi vã giữa bạn và vợ (chồng), thay vì chịu khó hạ thấp cái tôi một chút để lắng nghe cảm nghĩ, ý kiến của đối phương, bạn lại tự khăng khăng cho mình là đúng. Khi xung đột bị đẩy lên cao trào, một trong hai người không ai chịu hạ cái tôi của mình xuống thì khả năng cao sẽ dẫn đến sự tan vỡ.

4. Cái tôi thay đổi như thế nào theo thời gian?

Trong hành trình trưởng thành, mỗi người đều trải qua những va vấp với cái tôi của bản thân. Niềm tin vào khả năng “cân” mọi việc một mình, cùng với quan điểm luôn “đúng” có thể dẫn đến mâu thuẫn trong các mối quan hệ.

Để xây dựng những mối quan hệ hòa hợp và nâng cao trí thông minh cảm xúc (EQ), việc học cách kiềm chế và hạ thấp cái tôi khi cần thiết là vô cùng quan trọng:

• Thay vì cãi vã để chứng minh bản thân, hãy lắng nghe và thấu hiểu quan điểm của người khác. Trong một cuộc tranh luận, hãy bình tĩnh trình bày quan điểm của bạn và tôn trọng ý kiến của đối phương. Việc ghi nhận ý kiến trái chiều giúp bạn tránh những mâu thuẫn không đáng có, tạo cơ hội hợp tác và truyền tải năng lượng tích cực.
• Con người là sinh vật xã hội và sự kết nối đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của mỗi cá nhân. Khi học cách hòa hợp với người khác, bạn không chỉ xây dựng những mối quan hệ bền vững mà còn mở ra cơ hội để phát triển bản thân.

Mọi thứ trên thế giới đều tương tác với nhau, dù chúng ta có nhận ra hay không. Ví dụ, khi bạn tạo ra một podcast, có hàng triệu người nghe dù bạn không thấy họ. Sự thành công của podcast phụ thuộc vào lượng người nghe đó. Theo thầy Minh Niệm, mỗi cá nhân đều là sự kết hợp của nhiều yếu tố, không có yếu tố nào hoàn toàn “thuộc về” riêng họ. Để phát triển tài năng, bạn cần hạ bớt cái tôi, lắng nghe sự hướng dẫn và hỗ trợ từ những người có chuyên môn. Năng khiếu bẩm sinh chỉ là nền tảng, sự bồi đắp và rèn luyện mới giúp bạn đạt được thành công.

5. 5 phương pháp để hạ cái tôi trong công việc và cuộc sống

5.1. Tránh so sánh bản thân với người khác

Mỗi cá thể sinh ra đều có những điểm mạnh, điểm yếu riêng. Việc thường xuyên đem bản thân ra so sánh với người khác có thể khiến bạn trở nên đố kỵ hơn. Bạn sẽ có xu hướng tự đề cao bản thân để gia tăng sự tự tin, đồng thời hạ thấp người khác. Điều này là hoàn toàn không nên. Thay vào đó, hãy tập trung vào chính bản thân mình, hiểu rõ cái tôi là gì, cố gắng trau dồi và nuôi dưỡng cả về thể chất lẫn trí tuệ. Từ đó sẽ hình thành sự tự tin vững chãi cho mình.

5.2. Lắng nghe người khác nhiều hơn

Người có kỹ năng lắng nghe là người có khả năng phát triển tốt nhất. Khi nghe những lời khen tốt, sự tự tin của bạn sẽ tăng lên nhanh chóng, bạn thấy tự hào và yêu bản thân hơn, có động lực để tiếp tục cố gắng. Ngược lại, khi nghe những lời phê bình, thay vì tỏ thái độ phản kháng tức thì, bạn nên bình tĩnh phân tích xem những lời phê bình đó là đúng hay sai. Nếu đúng thì cố gắng tiếp thu và rút kinh nghiệm lần sau, nếu sai thì hãy lên tiếng để bảo vệ quan điểm của mình.

5.3. Nhìn đúng về sự thất bại và thành công

Người có cái tôi cao là gì? Đó là khi đối mặt với thất bại hay những lời khiển trách thường dễ có thái độ suy sụp, mất động lực và dễ dàng bỏ cuộc. Việc thất bại khiến họ dần mất niềm tin vào bản thân và không còn muốn cố gắng thêm nữa. Người biết cách chấp nhận thất bại sẽ nhìn thấy điểm còn thiếu sót và cố gắng cải thiện ở những lần sau. Đó cũng chính là chìa khóa cho sự thành công bền vững mà không phải bất kỳ ai cũng có thể làm được.

5.4. Dũng cảm mở lòng với người khác

Người có cái tôi quá lớn là gì? Họ thường khó chấp nhận ý kiến của người khác, không muốn mở lòng và giãi bày. Chẳng hạn như trong tình yêu, thay vì giữ vững quan điểm “ai xuống nước trước người đó sẽ thua”, hãy lắng nghe và thấu hiểu cho đối phương. Bên cạnh đó, ta cũng cần dũng cảm mở lòng trước bằng những câu xin lỗi chân thành để hàn gắn những vết rạn nứt.

5.5. Nhìn nhận xung quanh

Nhìn nhận được thể hiện ở sự công nhận tài năng của người khác và điểm yếu của chính mình. Không một ai sinh ra đã hoàn hảo, đó đều là quá trình tự nhìn nhận thiếu sót của bản thân và hoàn thiện dần theo từng ngày. Do đó, hãy học cách quan sát và nhìn nhận một người để nhận ra nhiều điểm tốt, phẩm chất của họ, biết đâu chính bạn cũng cần phải học hỏi từ họ.

6. Tổng kết

Khái niệm cái tôi là gì có lẽ không còn quá khó đối với nhiều người. Cái tôi là quan trọng trong cuộc sống, nó có thể thúc đẩy bạn phát triển hơn, cũng có thể chèn ép và thâu tóm bạn. Do đó hãy biết cân đối, ứng xử phù hợp trong từng hoàn cảnh để cái tôi được phát triển một cách tốt nhất.