6 chiếc mũ tư duy – Phương pháp tư duy phát triển trí tuệ

Sáu chiếc mũ tư duy là mô hình phát triển tư duy được phát triển bởi Tiến sĩ Edward de Bono  vào năm 1986. Đây được xem là công cụ tư duy giúp bạn đánh giá sự việc từ nhiều góc nhìn để đưa ra quyết định tốt nhất. Trong bài viết này, NIK sẽ giải thích các nguyên tắc Sáu chiếc mũ tư duy và xem xét cách nó có thể cải thiện việc ra quyết định cho bạn.

1. Công cụ sáu chiếc mũ tư duy

Phương pháp sáu chiếc mũ tư duy được đề xuất bởi Edward de Bono, một bác sĩ, nhà tâm lý học và nhà triết học người Malta. Ông đã sử dụng nó trong công việc tư vấn cho các cơ quan chính phủ, nhưng anh ấy cũng muốn nó trở thành một công cụ thiết thực để giải quyết vấn đề hàng ngày. Nó xuất hiện lần đầu trong cuốn sách cùng tên năm 1985 của ông, sau đó đã được sửa đổi nhiều lần.

Sáu chiếc mũ tư duy giúp bạn nhìn nhận một vấn đề theo sáu cách khác nhau. Nó đưa bạn vượt ra khỏi những suy nghĩ và hành động bản năng và nhìn vấn đề dưới nhiều góc nhìn khác nhau. Bằng cách đó, bạn có thể cân nhắc cẩn thận từng vấn đề mà không cần phải tranh luận hoặc đưa ra quyết định nhanh chóng về điều gì “đúng” hoặc “sai”.

Khi bạn đã thử tất cả sáu chiếc mũ, bạn sẽ có đủ thông tin chi tiết để quyết định các bước tiếp theo của mình.

Dưới đây là những gì mà mỗi chiếc trong Sáu chiếc Mũ tư duy đại diện:

1.1 Mũ trắng – Objective

Tương tự như những cảm xúc bình lặng và trong sáng gắn liền với màu trắng, kiểu tư duy này tập trung vào tư duy phân tích, khách quan, chú trọng đến sự kiện và tính khả thi.

Trong khi “đội” chiếc mũ tư duy màu trắng, bạn nên thu thập thông tin đã biết và phân tích nó để đạt được các giải pháp dựa trên thực tế. Phân tích dữ liệu thu thập được sẽ giúp bạn tìm ra những khoảng trống để bạn có thể tìm cách lấp đầy chúng hoặc ít nhất là ghi lại chúng để bạn có ý tưởng tốt hơn về cách định hướng cuộc trò chuyện của mình.

Một số câu hỏi áp dụng:

• Chúng ta biết gì về vấn đề này?
• Chúng ta có thể học được gì từ tình huống này?
• Chúng ta cần thông tin gì để giải quyết vấn đề này?
• Có những giải pháp hiện có tiềm năng mà chúng ta có thể sử dụng để giải quyết vấn đề này không?

Sử dụng:

• Kiểm tra dữ liệu liên quan đến vấn đề.

1.2 Mũ đỏ – Intuitive

Chúng ta thường liên tưởng màu đỏ với sự tức giận và nóng nảy, do đó điều này đại diện cho suy nghĩ cảm tính, cảm giác chủ quan, nhận thức và quan điểm.

Mặc dù bạn có tư duy màu đỏ nhưng mục tiêu chính của bạn là gợi ý một cách trực quan các đề xuất và kế hoạch hành động dựa trên cảm giác và linh cảm. Chiếc mũ này mang tính cởi mở và không phán xét. Sử dụng thông tin thu thập được từ cảm giác và cảm xúc, bạn sẽ có thể liên hệ trực giác những cảm xúc này với vấn đề bạn đang cố gắng giải quyết.

Một số câu hỏi áp dụng:

• Bạn cảm thấy có cách nào khác để khắc phục vấn đề này không?
• Cảm xúc của chúng ta về sự lựa chọn mà chúng ta đang thực hiện là gì?
• Trực giác của chúng ta có cho chúng ta biết đây có phải là giải pháp đúng không?

Sử dụng: 

• Kiểm tra những gì bản năng của mọi người đang nói với họ.

1.3 Mũ đen – Negative

Chiếc mũ đen trong sáu chiếc mũ tư duy là chiếc mũ tiêu cực nhưng hợp lý vì nó xem xét các giải pháp hoặc ý tưởng khả thi để xác định xem chúng có thể hoạt động hay không.

Chiếc mũ đen đối lập với chiếc mũ vàng và tượng trưng cho sự phán xét. Những người đội chiếc mũ này luôn tìm cách tránh tình huống có thể diễn ra sai lầm.

Chiếc mũ đen được sử dụng để chỉ ra những sai sót, điểm yếu và những nguy cơ có thể xảy ra đối với những ý tưởng được đề xuất. Chiếc mũ đen lặn xuống dưới bề mặt để tìm bất kỳ vấn đề tiềm ẩn nào. Chiếc mũ đen là điều cần thiết để giúp bạn không lao vào một tình huống nguy hiểm có thể xảy ra.

Một số câu hỏi áp dụng:

• Làm thế nào ý tưởng này có thể sẽ thất bại?
• Nhược điểm của ý tưởng này là gì?
• Những rủi ro và hậu quả tiềm ẩn là gì?
• Chúng ta có đủ nguồn lực, kỹ năng và khả năng để thực hiện công việc này không?

Sử dụng 

• Xem xét những giả định bạn đang đặt ra, những rủi ro bạn đang đối mặt và điều gì có thể xảy ra nếu bạn theo đuổi phản ứng theo bản năng của mình.

1.4 Mũ vàng – Positive

Chiếc mũ này tượng trưng cho sự nhiệt tình và lạc quan. Giống như một ngày nắng chói chang, chiếc mũ màu vàng được sử dụng để mang lại năng lượng tích cực và sức sống cho mọi ý tưởng.

Với chiếc mũ tư duy này, bạn có thể tìm kiếm lợi ích và giá trị của các ý tưởng. Bạn không nên bị cản trở bởi những giới hạn hay ranh giới, mà hãy tin rằng sẽ luôn có cách giải quyết.

Một số câu hỏi áp dụng:

• Cách tốt nhất để tiếp cận vấn đề là gì?
• Bạn có thể làm gì để biến điều này thành hiện thực?
• Những lợi ích lâu dài của giải pháp này là gì?

Sử dụng 

• Cân nhắc mặt trái. Những cơ hội hoặc lợi ích nào có thể phát sinh từ khóa học hoặc các khóa học hành động được đề xuất của bạn?

1.5 Mũ xanh lá cây – Creative

Gắn liền với màu sắc của cây cối và thiên nhiên, mũ màu xanh lá cây thể hiện tư duy sáng tạo, liên tưởng, ý tưởng mới, động não, vượt trội.

Mũ màu xanh lá cây là một trong sáu chiếc mũ tư duy được sử dụng cho tư duy sáng tạo. Chiếc mũ tư duy này cho phép bạn suy nghĩ bên ngoài để khám phá nhiều khả năng hơn và bẻ cong các quy tắc giải quyết vấn đề. Tư duy sáng tạo đặc biệt này không bị phán xét và chỉ trích.

Hãy nhớ rằng khi bạn làm việc với chiếc mũ tư duy xanh, bạn có thể tự do thể hiện bất kỳ ý tưởng nào trong đầu. Ngay cả những ý tưởng nghe có vẻ điên rồ cũng có thể có một hạt nhân là tính khả thi có thể đưa bạn đi đúng hướng để giải quyết vấn đề của mình

Một số câu hỏi áp dụng:

• Các khả năng thay thế có tồn tại không?
• Chúng ta có thể làm điều này theo cách khác không?
• Làm thế nào chúng ta có thể nhìn vấn đề này từ những góc độ khác?

Sử dụng

• Suy nghĩ về các lựa chọn thay thế sáng tạo mà bạn chưa xem xét.

1.6 Mũ xanh dương – Process

Màu xanh lam là màu của bầu trời và trên cao tạo cảm giác tư duy có cấu trúc, tầm nhìn tổng quan ở cấp độ cao về tình hình, bức tranh lớn.

Chiếc mũ này cung cấp vai trò quản lý và sẽ giúp bạn phân tích tình hình. Khi đội chiếc mũ xanh, công việc của bạn là quản lý suy nghĩ của những chiếc mũ khác để đảm bảo rằng đội luôn tập trung và làm việc hiệu quả hơn để hướng tới một giải pháp khả thi. Vai trò đảm bảo rằng những chiếc mũ khác đang được sử dụng đúng cách

Một số câu hỏi áp dụng:

• Vấn đề chúng ta đang giải quyết là gì?
• Chúng ta đang cố gắng đạt được điều gì trong việc giải quyết vấn đề?
• Lợi ích của việc giải quyết vấn đề này là gì?
• Cách tốt nhất và hiệu quả nhất để tiếp cận vấn đề là gì?

Sử dụng

• Kết thúc. Tổng hợp các quan điểm thành một quyết định chung hoặc rõ ràng “các bước tiếp theo”.

2. Các bước tiến hành sáu chiếc mũ tư duy

Ví dụ về phương pháp sáu chiếc mũ tư duy áp dụng trong cuộc họp. Mọi người trong nhóm cùng tham gia góp ý để giải quyết vấn đề. Tùy theo tính chất của vấn đề mà trưởng nhóm sẽ đội mũ màu gì. Người chủ trì sẽ lần lượt chia thời gian tập trung ý cho mỗi mũ màu.

Đối với một số trường hợp đặc biệt, bất kì thành viên nào trong nhóm cũng có thể đề nghị góp thêm ý vào cho 1 mũ màu nào đó.

Bước 1 (Mũ trắng): Tất cả các ý kiến đóng góp phải là sự thật, bằng chứng hay dữ kiện, thông tin.

Đội mũ này tức là: “Hãy đặt xuống mọi thành kiến, mọi tranh cãi và hãy tập trung nhìn vào cơ sở dữ liệu”.

Bước 2 (Mũ xanh lá cây): Đưa ra các giải pháp làm sao để giải quyết. Những ý tưởng sáng tạo, các phương thức giải quyết khác nhau, các kế hoạch, đề xuất.

Bước 3: Đánh giá các ý kiến

Dùng mũ xanh lá cây để đánh giá các giá trị của các ý kiến đã đưa ra.

Dùng mũ vàng để liệt kê danh mục các lợi ích đạt được: Tại sao vài ý kiến sẽ chạy tốt trong khi số khác thì không? Tại sao nó mang lại lợi ích?

Đội mũ đen trong sáu chiếc mũ tư duy để viết các đánh giá và lưu ý. Nó có tác dụng để chỉ ra tại sao các đề nghị hay phương án đề xuất không thích hợp cùng với các dữ kiện dựa trên kinh nghiệm sẵn có, với hệ thống đang hoạt động. Mũ đen là khi ta tính đến sự hợp lý.

Luôn luôn là một ý kiến ​​hay khi để một nhà tư tưởng mũ đen tham gia vào quá trình lập kế hoạch của một dự án vì họ sẽ giúp kế hoạch trở nên mạnh mẽ hơn bằng cách xác định những cạm bẫy tiềm ẩn. Đồng thời, những nhà tư tưởng mũ đen có thể miễn cưỡng chấp nhận những rủi ro cần thiết.

Bước 4 (Mũ đỏ): Viết ra hoặc bày tỏ các phản ứng, trực giác tự nhiên và cảm giác. Người này sẽ đưa ra quyết định chủ yếu bằng phản ứng trực giác hoặc phản ứng trực giác của họ. Họ cũng có xu hướng nhận thức sâu sắc về cách người khác có thể phản ứng cảm xúc với quyết định đã được đề xuất.

Bước 5 (Mũ xanh da trời): Tổng kết và kết thúc buổi làm việc.

Mũ xanh da trời  là sự tổng hợp các bước trên. Nó sẽ không nhìn đến đối tượng mà là nghĩ về đối tượng.

3. Ứng dụng phương pháp “6 chiếc mũ tư duy” để làm gì?

Những lợi ích lớn nhất khi áp dụng phương pháp sáu chiếc mũ tư duy thường thấy trong làm việc nhóm và giải quyết vấn đề hợp tác vì chúng có thể trao quyền cho các nhóm người khác nhau làm việc cùng nhau với một quan điểm chung trong tâm trí.

Sáu chiếc mũ tư duy thúc đẩy tư duy song song, được De Bono coi là một giải pháp thay thế hiệu quả cho tư duy đối nghịch (hay còn gọi là tranh luận). Bằng cách xác định quan điểm cho một nhóm, lợi ích là giảm xung đột tiêu cực và khuyến khích hợp tác.

Sáu chiếc mũ tư duy giúp bạn tư duy hoàn thiện hơn. Mỗi chiếc mũ đại diện cho một góc nhìn khác nhau (sự thật, cảm xúc, nhà phê bình…)

Nhiều cuộc họp hợp tác hơn. Bằng cách sử dụng phương pháp sáu chiếc mũ tư duy, bạn có thể khiến mọi người cùng suy nghĩ về vấn đề theo cách hợp tác. Mọi người có thể đội cùng một chiếc mũ cùng một lúc. Chìa khóa thực sự ở đây là thay vì các cuộc tranh luận vòng tròn hoặc bế tắc, bạn tập trung nhóm vào một quan điểm cụ thể tại một thời điểm. Về khía cạnh con người, bạn đang cho phép mọi người đội một “chiếc mũ” khác, một cách an toàn và mang tính xây dựng.

4. Đặc điểm sáu chiếc mũ tư duy

Ưu điểm

• Tạo bầu không khí hiệu quả để giảm thiểu các hành vi phản tác dụng và tiêu cực, nếu không sẽ dẫn đến xung đột giữa các thành viên trong nhóm trong môi trường họp.
• Tạo ra  các cuộc họp năng suất và hiệu quả hơn, tràn đầy năng lượng và tập trung cao độ.
• Khuyến khích đổi mới và trao quyền cho mọi người. Mọi người sẽ bắt đầu coi vấn đề là cơ hội, có cái nhìn tích cực hơn.
• Nâng cao hiệu quả và hiệu quả giải quyết vấn đề, bằng cách phân tích vấn đề từ mọi khía cạnh để tìm ra giải pháp phù hợp.
• Chuyển đổi phong cách tư duy để mở rộng khả năng ra quyết định của bạn
• Tuân theo các quy tắc để đưa ra quyết định đúng
• Nâng cao tư duy sáng tạo.
• Cải thiện giao tiếp giữa các thành viên trong nhóm của bạn

Nhược điểm

• Việc áp dụng Sáu chiếc mũ tư duy trong một nhóm sẽ gây tốn nhiều thời gian.
• Trong việc sử dụng phương pháp sáu chiếc mũ tư duy, mọi người vẫn có thể không đồng ý gay gắt và thậm chí có thể xảy ra xung đột về các quan điểm khác nhau.
• Một nguy cơ tiềm ẩn khác của mô hình là sự ảnh hưởng quá mức của người chủ trì đội mũ xanh. Mặc dù de Bono nói rõ rằng bất kỳ thành viên nào (trên lý thuyết) đều có thể tham gia vào tư duy mũ xanh, nhưng việc một người lãnh đạo, người điều hành hoặc người chủ trì duy nhất thực hiện vai trò này là rất phổ biến. Điều này đặt ra câu hỏi về khả năng lạm dụng quyền lực. Ví dụ nếu một người quản lý thiên về một ý tưởng cụ thể, họ có thể sử dụng những chiếc mũ theo một trình tự mà họ mong muốn, gây ảnh hưởng quá mức đến quá trình và chuyển cuộc trò chuyện theo hướng có lợi cho ý kiến của mình.

Sử dụng kỹ thuật sáu chiếc mũ tư duy thúc đẩy quá trình tư duy có tổ chức cao. Hy vọng bài viết trên đây đã giúp bạn có cái nhìn tổng quan về phương pháp tư duy toàn diện này để có thể áp dụng hiệu quả vào thực tiễn đời sống và công việc của mình.